
منابع انرژی در کوهنوردی
اصول دانشهاي ورزشي بر پايه درك توليد و مصرف انرژي در سيستمهاي زيست شناختي استواراست. با آگاهي از نقش سيستمهاي انرژي متفاوت در فعاليتهاي گوناگون، ميتوان برنامههاي تمريني مؤثري را طراحي كرد. فعاليتهايي چون ماراتن صرفاً به سيستم انرژي هوازي وابستهاند، در جايي كه فعاليتهاي ديگر همچون شناي پنجاه متر كاملاً بيهوازي هستند. از سوي ديگر سيستمهاي انرژي غالب در ورزشهاي گروهي مانند بسكتبال و فوتبال پيوسته در تغييرند. براي بهبود توانايي انجام يك كار معين توسط ورزشكار، بايد برنامه تمرين طراحي و تدوين شود تا عضلات، ارگانها (مانند قلب و ريه) و سيستمهاي انرژي درگير در آن فعاليت يا ورزش به طور اختصاصي تكامل يابند. اين به معني تربيت و ارتقاء ماهيچهها، ارگانها و سيستمهاي انرژي دخيل تا سطحي بالاتر جهت تأمين بالاترين ظرفیت رهایش انرژي است. نتيجه نهايي، انجام حركات سريعتر و توانمندتر است كه احتمالاً كارآيي ورزشي را افزايش داده مقاومت در برابر آسيب را بالا ميبرد.

هنگامي كه برنامه تمرين با توجه به اهداف، نيازها و ملاحظات پزشكي ويژه هر ورزشكار طراحي و ارزيابي ميگردد، كيفيت آن به تناسب كاربرد مؤثر اصول علمي تعيين ميشود. مطالب بسياري درباره تمرين هوازي منتشر شده اما به تازگي پاسخهاي زودرس و ديررس به تمرين بيهوازي مورد توجه روزافزون همگان قرار گرفته است. بخاطر تأثير بالقوه تمرينهاي ورزشي بر كارآيي ورزشكار و پيشگيري از آسيب، مربیان و ورزشکاران بايد اصول دانش ورزش و كاربرد آن را در طراحي و ارزيابي برنامههاي تمرين ورزشي بدانند.
تامین سوخت براي ورزش :
بدن ما كربوهيدراتها، چربيها و پروتئينهاي دريافتي روزانه را به كار ميگيرد تا انرژي لازم براي حفظ كاركردهاي ياخته را ضمن استراحت و ورزش تأمين نمايد . انرژي حاصل از شكستن درشت مغذيهاي غذا، در روند فسفريله كردن آدنوزين دي فسفات (ADP) و بازسازي تركيب پرانرژي آدنوزينتري فسفات (ATP) به كار ميرود. اين انرژي در تارهای ماهیچه ای جهت كشيدن رشتههاي اكتين در طول رشتههاي ميوزين مصرف ميشود و موجب كوتاه شدن ماهيچه ميگردد. بدون ATP كافي، انقباض ماهيچهها و در نتيجه حركت انسان امكان ندارد. ATP به مقدار محدود در ياختههاي ماهيچه اي انباشته ميشود و فرآيند ساخت آن درون ياخته صورت ميگيرد. نخستين مغذيهايي كه ضمن ورزش براي تأمين انرژي به كار ميروند كربوهيدراتها و چربيها هستند و پروتئينها در اين روند نقش كوچكي دارند.
كربوهيدرات :
كربوهيدراتهاي اندوخته، گونهاي انرژي فوري را در دسترس بدن قرار ميدهند. يك گرم كربوهيدرات تقريباً چهار كيلو كالري (۷۴/۱۶ كيلوژول) انرژي پديد ميآورد. كربوهيدراتها به صورت منوساكاريد (مانند گلوكز و فروكتوز)، دي ساكاريد (همچون سوكروز و مالتوز) و پلي ساكاريد (سلولز و نشاسته) وجود دارند. ضمن استراحت، ماهيچه و كبد گلوكز را جذب كرده به شكل اندوختهاي كربوهيدرات به نام گليكوژن بدل مينمايند. ياختهها گليكوژن را در سيتوپلاسم انبار ميكنند تا هنگامي كه به عنوان منبع انرژي لازم شود. ضمن ورزش، ياختههاي ماهيچهاي گليكوژن را (طي فرآيندي به نام گليكوژنوليز) به گلوكز تجزيه ميكنند كه به عنوان منبع انرژي جهت انقباض ماهیچه به كار ميرود.
گليكوژنوليز در كبد نيز انجام ميگيرد و گلوكز آزاد از راه گردش خون به بافتهاي فعال انتقال می یابد و در آنجا ميسوزد. به هر حال منابع گليكوژن كبد و ماهيچه محدودند و پس از چند ساعت ورزش، تهي ميشوند. رژيمهاي غذايي سرشار از كربوهيدرات، ساخت گليكوژن را افزايش ميدهند ، در حالي كه رژيمهاي كم كربوهيدرات ميتوانند از توليد گليكوژن جلوگيري نمايند. برخلاف چربيها و پروتئينها، كربوهيدراتها تنها درشت مغذيهايي هستند كه انرژي اندوخته آنها ميتواند براي توليد ATP به شيوه هوازي و بيهوازي به كار رود. كربوهيدراتها عموماً به عنوان منبع انرژي آغاز ورزش و اجراي ورزش سنگين (بيش از ۸۰% حداكثر جذب اكسيژن يا max 2VO ) به كار ميروند.
چربي:
اندوخته چربي، فراوانترين منبع انرژي بالقوه بدن براي ورزش بلند مدت است. در واحد وزن مولكولهاي چربي، مقدار نسبتاً زيادي انرژي وجود دارد؛ يك گرم چربي حدود ۹ كيلو كالري (۶۶/۳۷ كيلوژول) انرژي دارد كه بيش از دو برابر محتواي انرژي كربوهيدراتها و پروتئينهاست. اندوخته چربي در دسترس براي تأمين انرژي تقريباً نامحدود (از ۰۰۰/۷۰ تا ۰۰۰/۱۱۰ كيلوكالري، بسته به وزن و درصد چربي بدن) است. در مقام مقايسه، اندوخته كربوهيدرات (گليكوژن) در حدود ۲% ذخيره چربي است. اسيدهاي چرب (شكل اصلي چربي مورد استفاده ياختههاي ماهيچهاي جهت تأمين انرژي) در بدن به صورت «تري گليسريد»انباشته ميشوند. هنگام نياز به انرژي، تري گليسريدها در روند «ليپوليز» به اسيدهاي چرب و گليسرول تجزيه شده به عنوان منبع انرژي به كار ميروند.
گرچه گليسرول براي ماهيچه منبع مستقيم انرژي نيست، ميتواند براي ساخت گلوكز در كبد مصرف شود.
در ضمن ورزشهايي با شدت كمتر و مدت بيشتر (بيش از سي دقيقه)، چربي منبع اصلي انرژي است.
پروتئين:
پروتئينها زنجيرهاي از واحدهاي آمينواسيدي هستند. به عنوان منبع بالقوه انرژي، هر گرم پروتئين حدود چهار كيلو كالري انرژي دارد. در موارد كمبود شديد انرژي، روزهداري يا رقابتهاي استقامتي سنگين و نامعمول (مانندتري اتلون یا سه گانه) پروتئينها ميتوانند ۵% تا ۱۰% انرژي مورد نياز را تأمين كنند. ممكن است پروتئينها ضمن تجزيه به آمينواسيدهاي مربوطه، به عنوان ماده اوليه جهت ساخت تركيبات پرانرژي به كار روند. بسياري از اسيدهاي آمينه (عمدتاً آمينواسيدهاي شاخهدار لوسين، ايزولوسين و والين) به ميانجيهاي سوخت و سازي بدل ميشوند كه وارد مسيرهاي رهايش انرژي ميگردند. برخي اسيدهاي آمينه نيز طي روندي به نام «گلوكونيوژنز» در كبد تبديل به گلوكز ميشوند كه در فرآيند ساخت گليكوژن به كار ميآيد.
منبع: کوه نیوز( نویسنده: دکتر ابوالفضل جوادی)